Życiorys
Irena Gut przed 1939 uczyła się w szkole dla pielęgniarek. Po wybuchu wojny, gdy oddziały niemieckie i sowieckie zajęły terytorium Polski, rozpoczęła współpracę z podziemiem. Pojmana przez oddział radzieckich żołnierzy została siłą zmuszona do pracy na rzecz Armii Czerwonej. Po ucieczce została schwytana przez Niemców i skierowana do pracy przymusowej w fabryce amunicji. Jej sytuacja zmieniła się, gdy major SS Eduard Rugemer uczynił ją swoją gosposią. Wraz z nim trafiła do Tarnopola, gdzie została kierowniczką pralni. Pracowali w niej Żydzi z pobliskiego getta. W lipcu 1943, kiedy Niemcy rozpoczęli likwidację getta, Irena Gut pomogła wielu Żydom znaleźć bezpieczne schronienie. Namówiła też komendanta obozu pracy, by wywiózł resztę pracowników do lasu, gdzie mogliby przeżyć Zagładę. Sama ukrywała 12 osób w willi majora Rugemera. Po dwóch latach okazało się, że ukrywane przez nią małżeństwo Hallerów spodziewa się dziecka. Irena nie dopuściła do aborcji. W ten sposób uratowała trzynaście ludzkich istnień. W marcu 1944, na krótko przed wkroczeniem Armii Czerwonej, Irena została aresztowana przez gestapo. Zdołała uciec. Trafiła do radzieckiego obozu jenieckiego, skąd wyprowadzili ją – uratowani przez nią Żydzi. Po wojnie wielu z uratowanych wyjechało do Izraela.
Irena Gut w obozie przejściowym w Niemczech poznała Williama Opdyke’a, za którego wyszła za mąż po przyjeździe Stanów Zjednoczonych i urodziła im się córka Jeannie Smith.
DODTKOWE INFORMACJE – OKRES WOJNY
W 1941 roku uciekła do rodziny przebywającej w Radomiu, ale wkrótce została zatrzymana w trakcie łapanki przez Niemców, którzy skierowali ją do pracy w fabryce amunicji. Stamtąd trafiła do lżejszej pracy jako pomoc kuchenna w niemieckim hotelu garnizonowym w Radomiu. Pod koniec 1941 roku po raz pierwszy zdecydowała się okazać pomoc ludziom zamkniętym w getcie w Radomiu. Zaczęła przynosić jedzenie i zostawiać je w zagłębieniu wykopanym pod płotem getta, które znajdowało się w bliskim sąsiedztwie hotelu.
Wiosną 1942 roku major Wehrmachtu Eduard Rügemer otrzymał zadanie nadzorowania w Tarnopolu zakładów naprawy samochodów wojskowych wykorzystywanych na froncie wschodnim, dokąd zabrał, sprawdzone w służbie hotelowej Irenę Gut i jej siostrę Janinę. Powierzył im prowadzenie hotelu i kantyny przynależących do HKP.
.
Kadr z filmu: major Eduard Rügemer
Gdy major Rügemer przeprowadził się do własnej willi w Tarnopolu, Irena Gut została jego osobistą służącą. Postanowiła ukryć w piwnicy willi Żydów z tarnopolskiego getta, którzy wcześniej pracowali w pralni: Idę i Leizera Hallerów, Klarę i Tomasza Bauerów, Mojżesza Steinera i Fankę Silberman. Ponadto ukryli się tam także: Henryk Weinbaum, Józef Weiss, Marian Wilner i Aleks Rosen.
Ukrywający się Żydzi opracowali specjalny system ostrzegawczy na wypadek nagłej kontroli. System opierał się o sygnały świetlne i specjalny przycisk w podłodze. Gdy major wychodził do pracy, dla mieszkańców piwnicy rozpoczynał się dzień. Mogli wziąć prysznic, zaparzyć kawę, a nawet posłuchać wiadomości w radiu.
.
Kadr z filmu: Żydzi ukryci w piwnicy
Major Eduard Rügemer odkrył po pewnym czasie fakt, że Irena Gut ukrywa w jego domu Żydów, ale zgodził się na dalsze ich pozostawanie w willi. Skądinąd ewentualne zgłoszenie przez majora Eduarda Rügemera faktu łamania nazistowskiego prawa w jego domu groziłoby również bardzo poważnymi konsekwencjami dla niego samego.
Ukrywające się w piwnicy małżeństwo Ida i Leizer Haller dowiedziało się o spodziewanym potomku. Irena nie zgodziła się jednak na dokonanie przez Idę aborcji i obiecała uratować wszystkich, także nienarodzone dziecko.
.
Kadr z filmu: Żydzi pracujący w pralni
W 1944 roku major otrzymał notatkę z Berlina, z której wynikało, że zwierzchnicy wiedzą o jego polskiej kochance. W obawie przed dekonspiracją nakazał Irenie pozbyć się lokatorów z piwnicy. Ponownie dzięki staraniom Ireny wszyscy Żydzi ewakuowali się do leśnej kryjówki w Janówce. Wkrótce po tym Ida Haller urodziła w lesie syna, który przeżył i wraz z pozostałymi dotrwał do końca wojny w ukryciu.
Wiosną 1944 roku wobec zbliżającej się Armii Czerwonej Irena ewakuowała się z Tarnopola. Ocaleni przez nią Żydzi zostali w lesie pod opieką polskiego działacza konspiracyjnego i leśniczego Zygmunta Pasiewskiego,
.
Kadr z filmu: Irena podczas ucieczki
DALSZE LOSY IRENY GUT
Ze względu na udział w polskiej partyzantce Irenie groziło aresztowanie ze strony Rosjan. Po zakończeniu wojny posądzana była o kolaborację z Niemcami. W maju 1946 roku Irena Gut pod zmienioną tożsamością jako Żydówka (dokumenty załatwili jej Żydzi, których uratowała w Tarnopolu) Sonia Sofierstein udała się do alianckiego obozu dla uchodźców w Hessisch-Lichtenau w Niemczech.
W 1949 roku do obozu przybyła delegacja ONZ, by przeprowadzać wywiady z tymi, którzy ocaleli.
W 1982 roku Instytut Pamięci Yad Vashem uhonorował jej bohaterstwo odznaczeniem Sprawiedliwy wśród Narodów Świata. Podczas podróży po Izraelu doczekała się spotkania z Romanem Hallerem, któremu pozwoliła przyjść na świat. Major Eduard Rügemer pomagający Irenie Gut w ukrywaniu Żydów został również wyróżniony tytułem Sprawiedliwego wśród Narodów Świata.
Gut po raz pierwszy po wojnie odwiedziła Polskę w 1984 roku i spotkała się z Janiną, Marią, Władysławą i Bronisławą oraz ich rodzinami.
Odznaczenia
- medal Sprawiedliwy wśród Narodów Świata
- Krzyż Komandorski Orderu Zasługi Rzeczypospolitej Polskiej, nadany pośmiertnie w 2008 przez prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego; odznaczenie odebrała w USA w obecności Marii Kaczyńskiej, córka Ireny Gut Opdyke – Jeannie Opdyke Smit